ul. gen. Józefa Hallera 26
43-300 Bielsko-Biała
W ostatnich latach wiele samorządów pobierało od rodziców dzieci uczęszczających do przedszkoli publicznych opłaty stałe. Pobór tych opłat następował na podstawie uchwał rad gmin.
Na skutek skarg rodziców sądy administracyjne stwierdziły nieważność wielu uchwał rad gmin nakładających na rodziców obowiązek uiszczania opłat stałych za pobyt dziecka w przedszkolu. Jedną z nich była uchwała Rady Miejskiej w Bielsku-Białej z dnia 30 sierpnia 2005 r. nr XLVII/1494/2005. Stanowiła ona podstawę pobierania opłat stałych w okresie od dnia 25 października 2005 r. do dnia 31 marca 2010 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wyrokiem z dnia 20 lipca 2010 r. stwierdził nieważność postanowień tej uchwały dotyczących opłaty stałej. Zdaniem Sądu, art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty, w brzmieniu obowiązującym w dniu podjęcia zaskarżonej uchwały, upoważniał radę gminy do ustalania opłat za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli, jednakże przepis ten nie pozwalał na ustalenie jednej opłaty ryczałtowej (stałej) nie przypisanej do konkretnych świadczeń i uniezależnionej od zakresu korzystania z tych świadczeń przez dzieci przedszkolne. Podobne uzasadnienia zawierały pozostałe wyroki stwierdzające nieważność uchwał innych rad gmin.
Stwierdzenie przez sąd administracyjny nieważności uchwały przewidującej opłatę stałą otwiera rodzicom możliwość dochodzenia od gmin zwrotu tej opłaty. Podstawę prawną ku temu dają przepisy kodeksu cywilnego dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia.
Przepis art. 405 kodeksu cywilnego nakłada na osobę, która bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązek zwrotu tej korzyści. Z mocy art. 410 kodeksu cywilnego przepisy przewidujące obowiązek zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści kosztem innej osoby stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Za takowe przepis ten uznaje m.in. świadczenie, którego podstawa odpadła. Jest to świadczenie, które w chwili jego spełnienia miało swą podstawę prawną, jednakże później podstawa ta odpadła.
Rodzice dzieci uczęszczających do przedszkoli publicznych uiszczali opłaty stałe w oparciu o obowiązujące wówczas uchwały rad gmin. Opłaty te w momencie ich uiszczenia miały swą podstawę prawną. Na skutek stwierdzenia przez sąd administracyjny nieważności uchwał przewidujących opłaty stałe odpadła podstawa prawna tych opłat i stały się one świadczeniami nienależnymi od momentu ich uiszczenia. Opłaty te powinny więc być zwrócone rodzicom w oparciu o wspomniane wcześniej przepisy kodeksu cywilnego dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia.
Alternatywną podstawę dochodzenia zwrotu opłat stałych stanowią przepisy kodeksu cywilnego dotyczące naprawienia szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej. Przepis art. 417 kodeksu cywilnego czyni odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej m.in. jednostki samorządu terytorialnego. Z mocy art. 417¹ kodeksu cywilnego jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu m.in. ustawą. Stwierdzeniem wyrokiem sądu administracyjnego nieważności postanowień uchwały ustalających opłaty stałe daję więc podstawę prawną do dochodzenia od gminy odszkodowania odpowiadającego wysokości opłat stałych pobranych na podstawie uchwały niezgodnej z ustawą
Pomimo stwierdzenia przez sądy administracyjne nieważności uchwał przewidujących opłaty stałe za przedszkola wiele gmin odmawia rodzicom zwrotu tych opłat, powołując się na zawarte z nimi umowy przewidujące obowiązek uiszczania tych opłat. Stanowisko to jest całkowicie bezpodstawne. Otóż, art. 353¹ kodeksu cywilnego daje stronom zawierającym umowę możliwość ułożenia stosunku według swego uznania, jednakże jego treść lub cel nie mogą być sprzeczne m.in. z ustawą. Określenie w umowie opłat stałych za korzystanie przez dzieci z przedszkoli narusza przepis art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty i tym samym powoduje z mocy art. 58§3 kodeksu cywilnego nieważność tych postanowień. Należy zauważyć, iż Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach badający legalność uchwały Rady Miejskiej w Bielsku-Białej stwierdził nieważność m.in. §5 ust. 1 tej uchwały, przewidującego określanie opłat stałych w drodze umowy zawartej pomiędzy rodzicem a dyrektorem przedszkola.
Wielu rodziców postanowiło dochodzić przed sądem zwrotu bezpodstawnie pobranych przez gminy opłat. Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim zasądził na rzecz rodzica od gminy Radzyń Podlaski zwrot bezpodstawnie pobranych opłat stałych za przedszkola. Podobnie uczynił Sąd Rejonowy w Wągrowcu, który wydał osiem korzystnych dla rodziców wyroków przeciwko gminie. Sądy te uwzględniły powództwa rodziców, których podstawą były przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Ponieważ apelacje od tych wyroków zostały oddalone przez sądy okręgowe stały się one prawomocne i gminy muszą dokonać zwrotu bezpodstawnie pobranych opłat. Nieprawomocny jest jeszcze wyrok Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej uwzględniający powództwo oparte na przepisach dotyczących naprawienie szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej.
Pomimo coraz większej ilości korzystnych dla rodziców wyroków wiele gmin, w tym Bielsko-Biała nadal nie zamierza zwracać bezpodstawnie pobranych od rodziców opłat stałych za przedszkola. W tej sytuacji, jedyną drogą uzyskania przez rodziców zwrotu należnych im pieniędzy jest skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.
radca prawy